📘 หน่วยที่ 2 : การวิเคราะห์ความต้องการของผู้ใช้

🔍 User Research & Persona

พื้นฐานสำคัญก่อนออกแบบ UX/UI ให้ตรงใจผู้ใช้

🎯 เป้าหมายการเรียนรู้ของหน่วยนี้

1️⃣ บทนำ : ความเข้าใจผู้ใช้คือหัวใจของ UX/UI

นักศึกษาหลายคนมักเข้าใจว่า UX/UI คือการออกแบบหน้าจอให้ดูทันสมัย แต่ในความเป็นจริง ระบบจำนวนมากล้มเหลว ไม่ใช่เพราะหน้าจอไม่สวย แต่เป็นเพราะ ไม่เข้าใจผู้ใช้ที่ต้องใช้งานระบบนั้นจริง ๆ

หากระบบไม่สอดคล้องกับพฤติกรรมหรือบริบทของผู้ใช้ ผู้ใช้จะรู้สึกว่ายุ่งยาก ใช้งานไม่สะดวก และสุดท้ายอาจเลิกใช้งาน แม้ว่าระบบนั้นจะมีฟีเจอร์มากเพียงใดก็ตาม

🤔 “ก่อนออกแบบ ต้องตอบให้ได้ว่า ผู้ใช้คือใคร และเขาคาดหวังอะไรจากระบบนี้”

2️⃣ การวิเคราะห์ความต้องการของผู้ใช้ (User Requirement Analysis)

การวิเคราะห์ความต้องการของผู้ใช้ คือการศึกษาข้อมูลเกี่ยวกับผู้ใช้ เพื่อทำความเข้าใจว่าเขาเป็นใคร ใช้งานระบบในสถานการณ์แบบใด มีปัญหาอะไร และต้องการให้ระบบช่วยแก้ปัญหาอย่างไร

• 👥 ผู้ใช้คือใคร (เช่น นักศึกษา ครู บุคลากร)
• 🏠 ใช้งานที่ไหน เวลาใด และใช้อุปกรณ์อะไร
• ⚠ ปัญหาที่พบจากระบบเดิม
• 🎯 เป้าหมายที่ผู้ใช้ต้องการบรรลุ

3️⃣ User Research คืออะไร

User Research คือกระบวนการเก็บข้อมูลจากผู้ใช้จริง เพื่อเข้าใจพฤติกรรม ความคิด และความรู้สึกของผู้ใช้ ขณะใช้งานระบบหรือแอปพลิเคชัน

การทำ User Research ช่วยให้นักออกแบบไม่ต้อง “เดาใจผู้ใช้” แต่สามารถออกแบบโดยอ้างอิงจากข้อมูลจริง

4️⃣ ทำไมต้องทำ User Research

หากไม่มีการทำ User Research การออกแบบมักเกิดปัญหา เช่น ระบบซับซ้อนเกินไป ฟีเจอร์เยอะเกินความจำเป็น หรือผู้ใช้ใช้งานไม่เข้าใจ

• ❌ ระบบไม่ตอบโจทย์การใช้งานจริง
• ❌ ผู้ใช้สับสนและใช้งานผิดพลาด
• ❌ ผู้ใช้เลิกใช้งานในที่สุด

✨ ประโยชน์ของ User Research

• เข้าใจผู้ใช้ในมุมมองที่แท้จริง
• ค้นพบปัญหาที่ผู้ใช้อาจไม่เคยบอกตรง ๆ
• ออกแบบระบบได้ใช้งานง่ายและตรงจุด

5️⃣ ประเภทของผู้ใช้ที่ต้องวิเคราะห์

👥 Target User (ผู้ใช้หลัก)

ผู้ใช้หลักคือกลุ่มที่ใช้งานระบบเป็นประจำ เช่น นักเรียน นักศึกษา หรือครู ซึ่งเป็นกลุ่มที่ต้องให้ความสำคัญมากที่สุด

👤 Secondary User (ผู้ใช้รอง)

เป็นผู้ใช้ที่ใช้งานเป็นครั้งคราว แม้ไม่ใช่กลุ่มหลัก แต่ระบบต้องไม่ซับซ้อนจนใช้งานไม่ได้

🏗 Stakeholder

เป็นผู้มีส่วนเกี่ยวข้องกับระบบ เช่น ผู้บริหาร หรือผู้ดูแลระบบ แม้ไม่ใช่ผู้ใช้โดยตรง แต่มีผลต่อทิศทางของโครงการ

6️⃣ วิธีการเก็บข้อมูลผู้ใช้ (User Research Methods)

การเลือกวิธีการเก็บข้อมูลขึ้นอยู่กับ งบประมาณ เวลา และเป้าหมาย ของโครงการ โดยแบ่งออกเป็น 2 ประเภทหลัก:

7️⃣ User Persona คืออะไร

User Persona คือตัวละครสมมติที่สร้างขึ้นจาก "ข้อมูลจริง" เพื่อเป็นตัวแทนของกลุ่มเป้าหมาย ช่วยให้ทีมออกแบบเห็นภาพตรงกันว่าเรากำลังแก้ปัญหาให้ "ใคร"

🛠️ เครื่องมือแนะนำสำหรับการวิเคราะห์ผู้ใช้

ในปัจจุบันมีเครื่องมือที่ช่วยให้นักศึกษาสามารถรวบรวมข้อมูลและสร้าง Persona ได้อย่างมืออาชีพ:

• Google Forms / Typeform: สำหรับทำแบบสอบถามออนไลน์
• Miro / Mural: สำหรับทำ Brainstorming และจัดกลุ่มข้อมูล (Affinity Diagram)
• HubSpot Persona Tool: เครื่องมือช่วยสร้างหน้าตา Persona ให้สวยงาม

🚀 ขั้นตอนการวิเคราะห์ความต้องการ (Step-by-Step)

1. Define: กำหนดวัตถุประสงค์ว่าอยากรู้อะไรจากผู้ใช้
2. Recruit: คัดเลือกกลุ่มตัวอย่างที่ตรงกับ Target User จริงๆ
3. Research: ลงมือเก็บข้อมูล (สัมภาษณ์/สังเกต/ส่งแบบฟอร์ม)
4. Analyze: นำข้อมูลมาจัดกลุ่ม มองหา "รูปแบบพฤติกรรม" ที่คล้ายกัน
5. Create Persona: สรุปผลลัพธ์ออกมาเป็นแผ่น Persona

8️⃣ ความเข้าใจผิดที่พบบ่อยในการทำ User Research (Common Mistakes)

9️⃣ Ethics & Empathy ในการทำ User Research

การเก็บข้อมูลผู้ใช้ไม่ใช่แค่เรื่องเทคนิค แต่ต้องมี จริยธรรม (Ethics) และความเข้าใจมนุษย์ร่วมด้วย

• 🔐 ขออนุญาตก่อนสัมภาษณ์หรือบันทึกเสียง
• 🙅‍♂️ ไม่บังคับตอบคำถามที่ผู้ใช้ไม่สบายใจ
• 🧠 ไม่ตัดสินหรือดูถูกปัญหาของผู้ใช้
• 🕵️ ไม่เปิดเผยข้อมูลส่วนตัวโดยไม่จำเป็น

UX ที่ดี เริ่มจากความเคารพในความเป็นมนุษย์ของผู้ใช้

🔟 ตัวอย่าง User Persona

1️⃣1️⃣ Persona ≠ คนจริง (แต่ก็ไม่ใช่การเดา)

1️⃣2️⃣ Output ของ User Research ที่ควรได้

เมื่อทำ User Research เสร็จ นักศึกษาควรสามารถตอบคำถามเหล่านี้ได้:

• 👥 ใครคือผู้ใช้หลักจริง ๆ
• 🎯 ผู้ใช้พยายามทำอะไรให้สำเร็จ
• ⚠ ปัญหาที่สำคัญที่สุดคืออะไร
• 🧩 ระบบควรช่วยลดความยุ่งยากตรงจุดไหน

✍️ กิจกรรมท้ายบท